Prestur, skáld. --Foreldrar: Síra Þorlákur Guðmundsson, síðar sýslumaður, og kona hans Guðrún yngri Tómasdóttir í Krossadal, Jónssonar í Sellátrum. Tekinn í Skálholtsskóla 1760, stúdent 15. apríl 1763, með ágætum vitnisburði, var síðan skrifari Magnúsar amtmanns Gíslasonar og þá Ólafs amtmanns Stefánssonar, fekk Saurbæjarþing 18. júní 1768, vígðist 31. júlí s. á., missti prestskap 1770 vegna barneignar með Jórunni (d. 12. júlí 1834) Brynjólfsdóttur í Fagradal, Bjarnasonar, og var þeim meinað að eigast af föður hennar, var þá fyrst í Hjarðarholti hjá Þorgrími sýslumanni Sigurðssyni og að Ballará, síðan hjá Bjarna landlækni Pálssyni, fekk uppreisn 6. febr. 1772, fekk Stað í Grunnavík í sept. 1772, en missti prestskap aftur 1773 fyrir barneign með sömu konu. --Eftir það varð hann aðstoðarmaður í prentverkinu í Hrappsey, en bjó í Galtardal á Fellsströnd 1777–88, fekk uppreisn í annað sinn 11. ág. 1786, með því skilyrði, að hann fengi ekki prestakall í Skálholtsbyskupsdæmi, fekk Bægisá 28. sept. 1788, tók. við þá um veturinn og hélt til æviloka. Hann var fjölhæfur gáfumaður, hið helzta skáld sinnar tíðar og naut mikilla vinsælda. Eftir hann er pr.: Nokkur kvæði eftir Chr. B. Tullin, 1774 (þýðing); Nokkur ljóðmæli 1783; Charitas in Deo quiescens, 1784; Einfölld burtfararminning eftir Þóru Þormóðsdóttur, 1784; Tilraun um manninn eftir Á. Pope, 1798, þýðing; Kvæði (dönsk þýðing í Minerva 1800), sálmar í Leirárgarðasálmabók og öllum sálmabókum síðan; Paradísarmissir eftir J. Milton, 1828, þýðing; Messías eftir F. G. Klopstock, 1834–8, þýðing; Íslenzk ljóðabók í 2 bd. 1842–3; sálmar í Bæna- og sálmakveri 1853; Lénharður og Blandína eftir G. A. Búrger, 1905, þýðing; Dánarminning 1919; Hænsa-Þórisrímur (síðari hl.) og fáein kvæði ópr. í handritum í Lbs. --Kona (1774): Margrét (f. 25. maí 1751, d. 10. dec. 1808) Bogadóttir í Hrappsey Benediktssonar, og slitu þau samvistir. Dóttir þeirra: Guðrún átti síra Eyjólf Gíslason í Miðdalaþingum. (Ísl. ljóðabók Jóns Þorl., Kh. 1842–3; Dánarminning, Rv. 1919; HÞ. SGrBf.).